Konstanty WOLNY

Autonomia Śląska

Autonomiczne województwo śląskie mimo, że było najmniejszym powierzchniowo województwem międzywojennej Polski (1,2% obszaru), było najlepiej rozwiniętym i najbogatszym jej regionem. Gospodarka górnośląska opierała się zasadniczo na przemyśle ciężkim.

Wskażmy też na odmienności gospodarcze regionu, od reszty ziem II Rzeczypospolitej. Dzieliły Śląsk również różnice kulturowe oraz językowe uwarunkowane historią tego regionu.

Autonomia śląska była sprawą wewnętrzną Państwa Polskiego i nadana została Śląskowi dobrowolnie przez Sejm Ustawodawczy ustawą konstytucyjną z dnia 15 lipca 1920 r., zawierającą statut organiczny Województwa Śląskiego (Dz. U. R.P. Nr 73, poz. 497) wraz z trzema uzupełnieniami z dnia 8 marca, 30 lipca i 18 października 1921 r. Znaczenie autonomii śląskiej wynika z Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r. i z dyskusji sejmowej nad nią. Statut Organiczny był pierwszą w II Rzeczypospolitej ustawą konstytucyjną. Ustawa sama nie zawiera pojęcia i określenia "autonomia", a mówi o samorządzie śląskim. W szczególności art. 1 w ten sposób określa autonomię śląską: "Województwo Śląskie ... będzie posiadało prawa samorządne stosownie do przepisów niniejszego statutu organicznego". Kiedy uchwalano statut organiczny dla Śląska ziemie te nie były jeszcze w granicach naszego państwa. Walczono o przyłączenie do macierzy w narodowych powstaniach. Część ziem Górnego Śląska powróciło do Polski dopiero w 1922 roku.

 Jak postrzegano autonomię, oto przykłady:

• wojewoda Józef Rymer w odezwie „Do Mieszkańców Województwa Śląskiego” z dnia 19 czerwca 1922 r. tak miedzy innym pisze, cyt.: „W głębokiem zrozumieniu naszych życzeń i potrzeb, Rzeczpospolita zawsze wierna swoim obietnicom, nadała Województwu Śląskiemu szeroką autonomię. Będziemy więc mogli stworzyć własne samorządowe instytucje, odpowiadające naszej historycznej przeszłości i obecnym warunkom naszego kraju, tak, że wolny Śląsk nierozerwalnie złączony z wolną i niepodległą Polską, będzie żył własnym samoistnem życiem, w ogólnych ramach państwowości polskiej. Konstytucja polska zapewnia wszystkim obywatelom bez względu na ich wyznanie i narodowość, wolność i wierność przed prawem. Statut zaś organiczny Województwa Śląskiego gwarantuje nam swobody autonomiczne, wskutek czego przed polskim Śląskiem otwierają się rozległe widoki niczem nieskrępowanego kulturalnego gospodarczego rozwoju.”
• wybitny lekarz dr Bronisław Hager, działacz polityczny i społeczny - tak wielki i z takimi zasługami dla Polski i dla Górnego Śląska, że przechodzący koło Jego grobu głowę schylać winniśmy. Przypomnijmy nadto, że dr Hager był jednym z najbliższych przyjaciół Wojciecha Korfantego. Wielokrotnie Korfanty przekonywał Go do wiary w dobro autonomii śląskiej. Mawiał dr Hager, cytuję z broszury pt.: „Aktualne zagadnienia śląskie” z 1923 r. „Nie była mi sympatyczna w chwili jej poczęcia (autonomia przyp. autora), bo serce pojąć nie mogło, jak można płotkiem rozdzielać nas od Polski – nas, których całe życie wypełniało marzenie o Polsce, - od Polski, która tyle set lat za nami jak matka tęskniła. Rozum jednak kazał mi milczeć, bo nie uczuciem samym, ale czynem rozumnym Śląsk do Polski trzeba było prowadzić. Była autonomja atutem plebiscytowym i jako taka swoją rolę spełniła……….. Ale gdy gwałtowne wzburzenie wypadków majowych wyzwoliło śpiące energie, gdy wreszcie drzemiący na laurach ślązacy przetarli oczy przed błyskiem czerwonych sztandarów i przed piorunem cyfr, zwiastujących powrót fali germańskiej – wtedy i autonomia poczęła rodzić dobre polskie owoce. Szerokie, a bardzo pożyteczne inwestycje, pożyczka amerykańska, świetny rozwój szkolnictwa – to wszystko w wysokiej mierze zawdzięczać należy autonomji. Że nie wspomnę o korzyściach innych, których znaczenie każdy z nas docenia. I dlatego, obserwując życie publiczne, w powolnej ewolucji stałem się autonomji naszej obrońcą. Nie mam zamiaru uzasadniać konieczność autonomji detalicznie, chciałbym jednak wysunąć dwie tezy zasadnicze.
  
  Oto Polak Ślązak chce być współodpowiedzialny za losy swej ziemicy.
  Oto Polak Ślązak chce, by te wartości regionalne oddane były na służbę całego państwa, a polskiego Śląska w szczególności.”

 

• zapatrywania ludność Śląska na zagadnienie autonomii śląskiej, oceniono na podstawie wyników ankiety, rozpisanej przez dziennik śląski "Polonia" w 1937 roku. Ankieta "Polonii" spowodowała rodzaj plebiscytu nad pytaniami: czy należy zachować autonomię śląską i w jakim zakresie, względnie, czy znieść autonomię śląską przy wcieleniu Województwa Śląskiego do województwa krakowskiego, albo przy zachowaniu Województwa Śląskiego. W numerze 4594 z dnia 31 lipca ogłoszono ostateczne wyniki tej ankiety. Udział wzięło w tej ankiecie 427.928 głosujących. Za utrzymaniem autonomii śląskiej w obecnym zakresie wypowiedziało się 406 363, za zniesieniem Województwa Śląskiego i przyłączeniem go do województwa krakowskiego 868, za zniesieniem autonomii śląskiej przy zachowaniu Województwa Śląskiego 144.

 

Szeroka autonomia daje podstawę do gospodarczego i kulturalnego rozwoju, co historycznie zostało potwierdzone między innymi w Polsce. Każdy zauważy jak ogromna była różnica chociażby w wewnętrznym wyglądzie pomiędzy Województwem Śląskim a województwami sąsiadującymi z nim (dotyczy to: budownictwa mieszkaniowego oraz dla administracji, szkół, szpitali, szeroko pojętej kultury itd., dróg i ulic, wyglądu miast i wsi).

Przypomnijmy niedowiarkom i przeciwnikom autonomii, że na czele administracji Śląska stał tak samo jak w innych województwach wojewoda tj. urzędnik państwowy. Przedstawiciele ludności Śląska zasiadali w sejmie i senacie Rzeczypospolitej, Śląsk płacił podatki na rzecz Rzeczypospolitej i Ślązacy pełnili służbę w wojsku polskim. Śląsk więc nie tylko był ściśle złączony terytorialnie i administracyjnie z Państwem Polskim, ale ludność Śląska z jednej strony korzysta z wszystkich praw i przywilejów, jakie przysługują obywatelom Państwa Polskiego, a z drugiej strony brała udział w ciężarach, jakie Państwo nakładało na swych obywateli w interesie swej obronności i utrzymania ładu i porządku. Śląsk był też gospodarczo ściśle z Państwem połączony. Jego życie gospodarcze regulowane było na mocy ustawodawstwa polskiego, tj. ustaw państwowych i śląskich i stało pod kontrolą i opieką władz polskich.

Należy więc z powyższego wyciągnąć tylko jeden wniosek, iż dla naszego obecnego Państwa Polskiego ustanowienie autonomii na całym połączonym terytorium Śląska tj. dolnego, górnego oraz opolskiego jest wręcz koniecznością dla pomyślnego rozwoju naszego Państwa.

Nie powinno się zapominać o znaczeniu psychologicznym autonomicznej struktury regionu. Zaprzęgnięcie bowiem jak najliczniejszych mas obywateli państwa do współdziałania przy wykonaniu władzy wiąże ich o wiele ściślej z państwem, gdyż dzieli się z nimi odpowiedzialnością za losy państwa.

Pomyślność Państwa spoczywa i spoczywać musi na zdrowych zasadach samorządu terytorialnego. My Ślązacy czujemy się Polakami, my jesteśmy Polakami. Wszelkie jakiekolwiek insynuacje, w tym kierunku odpieramy i odeprzemy. My nie chcemy łaski, a odpowiednie miejsce w Państwie i Narodzie, które sami dla siebie wypracujemy mając nadaną nam autonomię.

 

Autonomia odpowiadała życzeniom ludności Śląska.

Wymogi statutu organicznego dobrze służyły

Województwu Śląskiemu i Polsce.